Vanaf vandaag kan iedereen meehelpen met het nationale wateronderzoek ‘Vang de watermonsters’, naar de waterkwaliteit van slootjes, vennen, beekjes en kleine plassen. Het onderzoek wordt groter dan de succesvolle pilot van vorig jaar, met bijna vier keer zoveel meetkits voor burgeronderzoekers. In totaal zijn er 15.000 kits beschikbaar. Dit om nog een veel beter beeld van de waterkwaliteit in Nederland te krijgen. De eerste editie van het citizen science onderzoek wees uit dat het op een groot aantal plekken nog niet goed gaat met de kwaliteit van kleine oppervlaktewateren in Nederland. Het onderzoek is een initiatief van Natuur & Milieu en ASN Bank. Dit jaar doen ook de Nederlandse Waterschapsbank en zeven waterschappen mee. Schoon water is goed voor mens, dier en natuur. Schoon water is water met zuurstof. En zonder stoffen die er niet in horen, zoals mest, bestrijdingsmiddelen, rioolafval en medicijnresten. Wil jij schoon water in Nederland? Doe dan mee met ons onderzoek en vang zelf een watermonster!

Veel viezer dan gedacht

Vorig jaar publiceerde Natuur & Milieu met steun van ASN Bank een rapport over de kwaliteit van het oppervlaktewater in Nederland. De conclusie: onze rivieren, vijvers, sloten, plassen en kanalen zijn veel viezer dan gedacht. Op veel plekken in Nederland wordt de waterkwaliteit niet standaard gemeten. Vooral de zogenaamde ‘overige wateren’, zoals beekjes, sloten, grachten, vijvers en andere kleine wateren worden niet regelmatig gemeten. Dat is heel jammer, want het is belangrijk om te weten wat de waterkwaliteit is. Als het water sterk vervuild is, kunnen dan maatregelen genomen worden.

Watermonsters citizen science project

Om het water schoner te kunnen maken, moeten we eerst op nog meer plekken in Nederland weten hoe de waterkwaliteit is. Ook in de wateren die niet standaard door de overheid gemeten worden. In 2019 hebben 850 burgers daarom de waterkwaliteit gemeten in vele kleinere wateren via het Watermonsters onderzoek. Dit burger- of citizen science onderzoek is een soort ‘early warning’ systeem om de waterkwaliteit in Nederland op hoofdlijnen in kaart te brengen, op veel plekken en in grote hoeveelheden. Ecoloog Sven Teurlincx (NIOO-KNAW): ‘Burgeronderzoek kan een belangrijke signaalfunctie vervullen. Het geeft een goed eerste beeld van de toestand van het water en levert bruikbare data op voor waterbeheerders om verontreiniging verder te onderzoeken en aan te pakken.’ Nu in 2020 gaan we samen met de ASN Bank, zeven waterschappen, de Unie van waterschappen, de Waterschapsbank en Natuur & Milieu weer een groot burgeronderzoek organiseren om op duizenden plekken in Nederland de waterkwaliteit in kaart te brengen.

Wat levert het op?

Natuur & Milieu en de waterschappen verwerken de resultaten van alle metingen door burgers. Uit alle gemeten locaties kiezen we samen met de onderzoekers van NIOO-KNAW 100 wateren die nog nauwkeuriger worden onderzocht. Verspreid over Nederland en alle verschillende typen wateren. Zo help je dus daadwerkelijk het onderzoek naar onze waterkwaliteit verder. Een mooi voorbeeld van burgerwetenschap!

Water is leven

Roel Nozeman, biodiversiteitsexpert bij ASN Bank: ‘Schoon water is voor veel zaken belangrijk. Je denkt natuurlijk meteen aan ons drinkwater. Maar we gebruiken water ook om gewassen te besproeien en als zwemwater.’ In schoon water groeien waterplanten en zwemmen vissen. Er leven watervogels, kikkers, salamanders, schelpen, slakken, wormen en grotere waterdieren, zoals bevers. En insecten. Roel: ‘Vliegende insecten zoals bijen en libellen zijn deels afhankelijk van een goede waterkwaliteit. Zij zijn onmisbaar omdat ze ons voedsel bestuiven en belangrijk zijn voor het ecosysteem.’
Kortom, schoon water is goed voor de natuur. Goede waterkwaliteit is van levensbelang. Een goede waterkwaliteit is heel belangrijk voor het in stand houden van de biodiversiteit. Schone wateren huisvesten en bieden voedsel aan planten en dieren die een belangrijke rol spelen in ecosystemen, zoals insecten en vogels. Maar ook voor mensen is schoon water essentieel. Voor een gezonde voedselproductie, betaalbaar drinkwater en veilig zwemwater. En de natuur is goed voor ons, want zij zuivert ons drinkwater. Als het water in Nederland verder vervuilt, wordt het steeds duurder om drinkwater te zuiveren.

Vraag de WatermonsterMeetkit aan

Bron: https://watermonsters.natuurenmilieu.nl/waterkwaliteit-biodiversiteit

Foto header: spinnende watertor door Dirk-Jan Saaltink

De Vogel- en Habitatrichtlijn zijn belangrijke instrumenten van de Europese Unie om de Europese natuur te beschermen. De Nederlandse Vogel- en Habitatrapportages over de periode 2013 – 2019 laten zien dat voor bepaalde Vogelrichtlijnsoorten, Habitatrichtlijnsoorten en habitattypen positieve ontwikkelingen zichtbaar zijn, maar dat het gemiddeld genomen nog niet goed gaat met de natuur in Nederland.

Vogel- en Habitatrichtlijnrapportage

Heuvelland (Bron: John Janssen)

De Vogelrichtlijn (1979) en de Habitatrichtlijn (1992) zijn opgesteld om met alle EU-lidstaten gezamenlijk de biodiversiteit in stand te houden en te herstellen. Het zijn de belangrijkste instrumenten om de achteruitgang van de biodiversiteit in EU-lidstaten een halt toe te roepen en om te buigen tot herstel, om zo een grotere bijdrage te leveren aan de wereldwijde bescherming van de biodiversiteit. Met de zesjaarlijkse Vogel- en Habitatrapportages laten de lidstaten van de EU zien of de
beschermingsmaatregelen die zij genomen hebben ook resulteren in een verbeterde status van vogels of een verbeterde staat van instandhouding voor habitattypen en soorten. De in 2019 door de Europese lidstaten ingediende rapportages worden door de Europese Commissie gebundeld in het rapport ‘State of Nature’. Hierin zal ook worden getoetst of de doelen van de Europese Biodiversiteitsstrategie voor 2020 zijn gehaald.

Nederlandse rapportage

Nederland heeft in de zomer van 2019 bij de Europese Commissie twee landelijke rapportages ingediend over de periode 2013-2018: één op grond van artikel 17 van de Habitatrichtlijn en één op grond van artikel 12 van de Vogelrichtlijn. De Nederlandse rapportages zijn uitgevoerd door Wageningen University & Research, de soortenorganisaties onder leiding van de Vlinderstichting en door Sovon Vogelonderzoek Nederland. Het rapportageproces is begeleid door een begeleidingscommissie met vertegenwoordigers van het ministerie van LNV, Rijkswaterstaat, de provincies, het CBS en BIJ12. Voor de rapportages is gebruik gemaakt van de data en informatie uit diverse bronnen, waaronder het Netwerk Ecologische Monitoring en de Nationale Databank Flora en Fauna. De rapportages zijn in een verplicht EU-format in een daarvoor bestemde database ingevoerd en ingediend via internet (EIONET). Daardoor zijn ze vrij technisch van aard en niet erg toegankelijk. In de recent verschenen brochure Vogel- en Habitatrichtlijnrapportage 2019 worden de rapportages samengevat en op een toegankelijke wijze beschikbaar gesteld.

Staat van instandhouding habitattypen en habitatrichtlijnsoorten

Hazelmuis (Bron: Shutterstock)

De Habitatrichtlijn is gericht op de bescherming van habitattypen en soorten. Nederland rapporteert over de staat van de instandhouding van 81 planten- en diersoorten en 52 habitattypen. De ‘staat van instandhouding’ is een maat van de duurzaamheid. Deze wordt beoordeeld op basis van verspreidingsgebied, oppervlakte (voor habitattypen), populatieomvang (voor soorten), kwaliteit en toekomstperspectief. Van de 81 gerapporteerde soorten uit de Habitatrichtlijn verkeert slechts een kwart in een gunstige staat van instandhouding. Oorzaken zijn verlies van leefgebied en achteruitgang van de kwaliteit van het leefgebied veroorzaakt door diverse factoren waaronder stedelijke ontwikkeling (bijvoorbeeld bij vleermuizen), wateronttrekking en het gebruik van meststoffen en gewasbeschermingsmiddelen door de landbouw. Van de 52 gerapporteerde habitattypen verkeert meer dan de helft in een zeer ongunstige staat van instandhouding. Dit heeft bij sommige habitattypen een historische oorzaak. Veel achteruitgang van natuurkwaliteit is terug te voeren op milieuvervuiling en het verdwijnen van veel natuur ten koste van infrastructuur, bebouwing en landbouwgrond in de tweede helft van de vorige eeuw. De belangrijkste huidige oorzaken van achteruitgang van habitattypen zijn de landbouw, het waterbeheer en natuurlijke processen (versnelde successie met verruiging en vergrassing als gevolg). Klimaatverandering is de belangrijkste bedreiging in de toekomst.

Populatieomvang en verspreiding van Vogelrichtlijnsoorten

Wulp (Bron: Shutterstock)

De Vogelrichtlijn is gericht op de bescherming van wilde vogelsoorten. Hiervoor rapporteert Nederland over de status en trends in populatieomvang en verspreiding van 190 broedvogels en 81 trekvogels. Van de 271 gerapporteerde vogelsoorten vertoont meer dan de helft een stabiele of positieve ontwikkeling. Bij zowel de broedvogels als de trekvogels is de trend op lange termijn positiever dan op korte termijn. Bij ruim een derde van de broedvogelsoorten en een vijfde van de trekvogelsoorten is de trend op zowel korte als lange termijn negatief. De belangrijkste oorzaken van achteruitgang van vogelpopulaties zijn de landbouw, het waterbeheer en de stedelijke ontwikkeling. Voor de toekomst wordt een toenemende negatieve impact verwacht van de gevolgen van de klimaatverandering en de energietransitie (aanleg van
windmolenparken en zonneparken).

Meer informatie

• Vogel- en Habitatrichtlijnrapportage 2019 (pdf: 4,5 MB).

Tekst: Mies van Aar, WOT Natuur & Milieu
Foto header: tureluur door Peter Stam